Hematokrit, bir kişinin kanının kırmızı kan hücrelerinden (RCB) oluşan oranını ölçen bir testtir. Kan; beyaz kan hücreleri (WBC) ve plazma adı verilen sıvı kısımda asılı halde bulunur. Hematokrit ise kırmızı kan hücrelerinin hacminin, tüm bu bileşenlerin hacmine, tam kan olarak adlandırılan bir oranıdır. Değer bir yüzde veya kesir olarak ifade edilir.

Hematokrit nedir?

Hematokrit, bir kişinin kırmızı kan hücrelerini değerlendirmenin ve anemi gibi durumları kontrol etmenin oldukça hızlı ve basit bir yoludur. Genellikle bir hemoglobin seviyesi ile birlikte gerçekleştirilir ve aynı zamanda bir kişinin sağlığının genel değerlendirmesinde sıklıkla kullanılan bir test olan tam kan sayımının (CBC) bir bileşenidir. Kırmızı kan hücreleri, kemik iliğinde üretilir ve olgunlaştıklarında kan dolaşımına bırakılırlar. Genellikle kan hacminin yaklaşık %37 ila % 49’unu oluştururlar. Kırmızı kan hücreleri, oksijene bağlanan bir protein olan hemoglobin içerir. Bunların birincil işlevi, akciğerlerden vücudun diğer organlarına oksijen taşımaktır. Bir kırmızı kan hücresinin tipik ömrü 120 gündür. Kemik iliği sürekli olarak ilerleyen yaş, bozulma veya kanama yoluyla kaybedilenlerin yerine yeni kırmızı kan hücreleri üretmelidir. Ancak birtakım durumlar, kemik iliğinin ömrünü etkileyebilir.

Hematokrit neden yapılır?

Hematokrit, aşağıdaki durumların tespiti için kullanılabilir:

• Aneminin şiddetini tanımlamak,
• Kırmızı kan hücrelerinin üretimini, ömrünü etkileyen anemi veya polisitemi gibi ve diğer bozuklukları takip etmek,
• Anemi şiddetli ise kan nakilleri veya diğer tedaviler hakkında kararlar alınmasına yardımcı olmak,
• Dehidrasyonu değerlendirmek.

Hematokrit, kırmızı kan hücrelerinde bir sorun olup olmadığını gösterebilir ancak altta yatan nedeni belirleyemez. Tam tanı koyabilmek için kan yayması, retikülosit sayısı, demir çalışmaları, B12 vitamini ve folat seviyeleri yapılmalıdır. Şiddetli durumlarda bir kemik iliği muayenesi de gerekebilir.

Hematokrit nasıl yapılır?

Hematokrit testi, normal bir kan testi ile aynıdır. Çocuk ve yetişkinlerde koldaki bir damarın içine yerleştirilen bir iğne ile kan numunesi alınmaktadır. Yenidoğanlarda ise bu kan örneği topuk yoluyla alınır.  Test öncesinde herhangi bir hazırlık yapmak gerekmemektedir.

Hematokrit düşüklüğü ne anlama gelir?

Hematokrit, sıklıkla tam kan sayımının bir parçası olarak gerçekleştirildiğinden; kırmızı kan hücrelerinin sayısı, hemoglobin, retikülosit sayısı ve diğer bileşenlerin sonuçları ile birlikte dikkate alınır. Yaş, cinsiyet ve ırk faktörleri de dikkate alınmalıdır. Genel olarak hematokrit, kırmızı kan hücresi sayımını ve hemoglobin sonuçlarını yansıtmaktadır. Düşük kırmızı kan hücresi sayısı ve düşük hemoglobin seviyesi sonucunda hematokrit düşüklüğü oluşur. Bu duruma neden olan bazı sebepler şunlardır:

• Sindirim sisteminde, mesanede veya rahim gibi bölgelerde meydana gelen kronik veya aşırı kan kaybı,
• Demir, folat veya B12 eksikliği gibi beslenme eksiklikleri,
• Bir toksin, radyasyon, kemoterapi, veya enfeksiyon sonucunda kemik iliğinin hasar görmesi,
• Aplastik anemi, miyelodisplastik sendromu,
• Anemi türleri,
• Lösemi, lenfoma, multipl miyelom gibi kanserler gibi kemik iliğine yayılan kanser türleri,
• Böbrek yetmezliği ve kronik böbrek hastalıkları,
• Kronik inflamatuar hastalıklar,
• Talasemi gibi hemoglobin üretimini azaltan faktörler,
• Kırmızı kan hücrelerinin aşırı tahribi.

Hematokrit yüksekliği neden olur?

Yapılan kan tahlili sonucunda yüksek oranda kırmızı kan hücrelerine ve yüksek hemoglobine rastlanması hematokrit yüksekliğine neden olur. Bu durumu meydana getiren sebeplerden bazıları şunlardır:

• Yüksek hematokritin en yaygın nedeni, dehidrasyondur. Kandaki sıvı hacmi azaldıkça, sıvı hacmindeki kırmızı kan hücreleri yapay olarak artacaktır.
• Bir kimsenin nefes alamaması ve vücuduna yeterli oksijeni sağlayamaması durumunda, vücut daha fazla kırmızı kan hücresi üreterek bunu telafi etmeye çalışır. Akciğer hastalıkları, bu duruma neden olabilir.
• Bazı formlarda, kalbin iki tarafı arasında anormal bir bağlantı vardır ve bu da kandaki oksijen seviyelerinin azalmasına neden olur. Konjenital kalp hastalıklarında, vücut daha fazla kırmızı kan hücresi üreterek telafi etmeye çalışır.
• Fazla eritropoietin üreten böbrek tümörleri,
• Sigara içmek,
• Yüksek irtifalarda yaşamak,
• Genetik nedenler,
• Polisitemi vera gibi sebepler neticesinde hematokrit yüksekliği oluşabilir.